Erken Menopoz ve Primer Over Yetmezliği (POY) Nedir?

Primer (birincil) yumurtalık yetmezliği (POY), 40 yaşından küçük kişilerde yumurtalıkların kendiliğinden normal çalışma fonksiyonunu yitirdiği bir durumdur. Aynı zamanda bir prematür menopoz türüdür.

Normalde menopoz 45 ile 55 yaşları arasında ortaya çıkar. Ancak bazı kişilerde daha erken olur. Kadınlarda 40-45 yaşları arasında adet görmeyen için "erken menopoz" terimini kullanırlar. "Prematür menopoz" terimi ise 40 yaşından önce meydana gelen menopozu anlatmak için kullanılır. Örneğin kanser tedavisi için uygulanan kemoterapi veya radyasyon tedavileri yumurtalık fonksiyonunu bozabilir veya bazı durumlarda yumurtalıklar alınabilir (örneğin, kanseri önlemek veya tedavi etmek için), bu da "cerrahi olarak indüklenen" menopoza neden olur. Bazen adetler 40 yaşından önce kesin bir sebep olmadan durur; bu olduğunda, doktorlar buna POY adını verir.

POY tanısı alan kadınlarda yumurtalıklarda:

• Yumurtlama fonksiyonu durur veya seyrek aralıklarla olacak şekilde yumurtlama görülür.
• Östrojen, progesteron ve testosteron hormonlarını üretilmesi durur veya bunların sentezi yalnızca aralıklı olarak gerçekleşir.

Bu etkiler göz önüne alındığında, POY hastalarında hamile kalma ihtimali azalır. Ancak bazı kadınlar belirli bir süreliğine aralıklı olarak regl dönemleri yaşamaya devam edebilirler ve bu süre zarfında hamile kalmak mümkün olabilir. 

POY teşhisi; özellikle gelecekte hamile kalmayı planlıyorlarsa, birçok kadın için duygusal olarak yıkıcı olabilir. Bu durum sizin için de geçerliyse, duygusal olarak iyileşmek için zaman ayırmanız ve evlat edinme veya çocuk sahibi olmadan hayata devam etmek gibi seçenekleri değerlendirmeniz önemlidir. POY teşhisi konulması hayat değiştiren bir deneyim olabilir. Kendinizi kötü hissetmeniz doğaldır, ancak depresyona işaret edebilecek semptomlara karşı dikkatli olun. Danışmanlık veya psikoterapi hizmeti almak bu duruma karşı bakış açınızı farklılaştırmak, yüzleşmek ve yüklenen anlamı değiştirmek için önemlidir.

 

Primer Over Yetmezliği Nedenleri Nelerdir?

Vakaların büyük çoğunluğunda; yapılan çalışanlarda primer over yetmezliğinin (POY) neden oluştuğunun kesin nedeni bilinmemektedir. Bu durumdaki bazı vakalar genetik anormallikler, toksinlere maruz kalma veya otoimmün bozukluklarla açıklanabilir, ancak çoğu vaka "idiyopatiktir", yani bilinen bir nedeni yoktur. Buna rağmen, POY için bilinen nedenleri için test yapılması önemlidir. Bilinen bazı nedenler şunlardır;

• Genetik nedenler –POY’nin genetik nedenleri, anormal kromozomlar veya anormal bireysel genler nedeniyle olabilir. Kromozomlar binlerce geni barındıran yapılardır. POY’ne yol açan kromozomal anormallikler şunları içerir:
  • Turner sendromu- Bir kişinin biyolojik cinsiyeti, X ve Y kromozomları tarafından belirlenir. Dişiler normalde iki X kromozomuna sahipken, erkeklerde bir X kromozomu ve bir Y kromozomu bulunur. Turner sendromunda dişilerde yalnızca bir X kromozomu vardır; diğeri kayıptır. Bu durum kadınlar en yaygın kromozomal kusurdur. Üreme sistemi boyunca anormalliklere neden olur ve POY’e neden olabilir. Bir X kromozomunun sadece bir kısmının (kritik bir kısmı) eksik olması da POY’e neden olabilir.
  • Frajil (Kırılgan) X sendromu– Frajil X sendromu, dünya çapında zihinsel engelliliğin en yaygın nedenidir. Frajil X'e sahip kişilerde, X kromozomunda anormal bir gen bulunur. Anormal gene sahip olanlar her zaman zihinsel engelli değildir, ancak genetik anormallik birbirini izleyen her nesilde daha da kötüleşebilir; bu nedenle, frajil X genindeki bir değişikliğin neden olduğu POY olan ve hamile kalabilen bir kişinin zihinsel engelli bir bebeğe sahip olma riski vardır. Bu nedenle, frajil X genindeki anormalliğin taşıyıcısı olan kadınların hamile kalmaya çalışmadan önce genetik danışmanlık almaları önerilir.
  • Diğer kromozomal ve genetik nedenler– Diğer bazı kromozomal ve genetik anormallikler POY’e yol açabilir. Örneğin, bazı dişilerde Y kromozomu materyali bulunur, halbuki Y kromozomu sadece erkeklerde bulunmalıdır. Bu durum nadir olmasına rağmen, Y kromozom materyali taşıyan kadınların yumurtalıklarının alınması gerekir çünkü bu anormallik yumurtalık tümörlerine neden olabilir. POY’e neden olabilecek diğer genetik anormallikler, normal hormonal işlevi bozanları içerir.

 

• Toksik nedenler — Toksine bağlı yumurtalık yetmezliğinin en yaygın nedenleri, her ikisi de kanseri tedavi etmek için kullanılan kemoterapi ilaçları ve radyasyon tedavisidir.

• Otoimmün nedenler-Vücudun bağışıklık sisteminin görevi; enfeksiyona, kansere veya diğer sorunlara neden olabilecek yabancı veya anormal hücreleri tanımlamak ve yok etmektir. Ne yazık ki, bağışıklık sistemi bazen çalışmalarını yanlış yönlendirir ve vücudun normal, sağlıklı hücrelerine saldırmaya başlar. Bazı POY vakalarında, bağışıklık sistemi yanlışlıkla hormon üreten (endokrin) organlara saldırır; bunlara sadece yumurtalıklar değil aynı zamanda adrenal bezler, tiroid bezleri ve diğer yapılar da dahildir.Yumurtalık yetmezliğine otoimmün bir bozukluğun neden olduğu kişilerin adrenal ve tiroid fonksiyonları değerlendirilmelidir.

 

Primer Over Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?

Primer over yetmezliği (POY) olan çoğu kişi normal ergenlik döneminden geçer ve yumurtalık yetmezliği gelişmeden önce düzenli adet dönemleri geçirir. Onları tıbbi yardım almaya sevk eden en yaygın semptom, geciken veya seyrek görülen adet dönemleridir.

Bazı insanlar doğum kontrol haplarını almayı bıraktıklarında ilk olarak adetlerinin seyrek olduğunu veya hiç olmadığını fark ederler. Ancak bu, hapların POY’e neden olduğu anlamına gelmez. Hapı almak durumu maskeleyebilir ve bu nedenle ilaç kullandıkları dönemlerde sorunu fark etmeyebilirler.

Diğer POY semptomları arasında sıcak basmaları veya vajinal kuruluk bulunur, çünkü vücut sonunda çok az östrojen üretir veya hiç üretmez. Durum ilerledikçe, bazı kişilerde vajinal kuruluk ve vajina duvarlarında incelme gelişebilir, bu da cinsel ilişkiyi ağrılı hale getirebilir.

 

Aile planlaması – POY neticesinde yumurtalıkların çalışma fonksiyonu durduğu zaman gebe kalma ihtimali azalır. Öyle olsa bile, bu durumu olan kişilerin yüzde 5 ila 10'u hamile kalabilir.

 

Primer Over Yetmezliği Tanısı Nasıl Koyulur?

• 40 yaşından küçükseniz ve üç ay veya daha uzun süredir düzenli adet görmediyseniz, tam bir değerlendirme için bir jinekoloğa başvurun.
• Hamile kalmak istemeseniz bile, durumun genel sağlığınız üzerinde etkileri olabilir. Hormon replasmanı almayan primer yumurtalık yetmezliği (POY) olan kişilerde osteoporoz ve kalp hastalığı riski yüksektir, bu nedenle durumun erken tespit edilmesi ve uygun şekilde yönetilmesi önemlidir.
• Öncelikle kanda bazı hormon tetkikleri yapılmalıdır. Bu kan tetkiklerinde bozukluk saptanırsa ileri tetkikler gerekebilir:
  • Herhangi bir kromozomal anormallik olup olmadığını belirleyen Karyotipleme.
  • Belirli bir yumurtalık otoimmüniteniz olup olmadığını belirleyen böbrek üstü bezine karşı antikor testi.
  • Frajil X sendromuna neden olan gen mutasyonunun test edilmesi.

 

Primer Overyan Yetmezlik Tedavisi Nasıl Sağlanmaktadır?

Tanı konulması kısırlıktan daha fazlası için önemlidir ve hem fiziksel hem de duygusal sağlığınızı etkileyebilir. Durumun yönetimi için her ikisinin de ele alınması önemlidir. Bir aile için planlarınıza karar vermeden önce, öncelikle kendinizin sağlıklı olması önemlidir. Ebeveyn olmaya karar verirseniz, kullanabileceğiniz birden fazla seçenek vardır. Bu konuda mutlaka bir  jineko-endokrinoloji uzmanından destek almalısınız.

Östrojen replasmanı (yerine koyma tedavisi): Primer yumurtalık yetmezliği (POY) tedavisinin ana hedeflerinden biri, yumurtalıkların üretmeyi bıraktığı östrojeni yerine koymaktır. Bu önemlidir, çünkü östrojen belirli normal süreçler için hayati önem taşır. Örneğin kemikler; güçlü ve kırılmaya karşı dirençli kalabilmek için östrojen desteğine ihtiyaç duyar. Östrojen olmadığı için POY olan kadınlar osteoporoz (kemiklerin normalden daha zayıf olduğu bir hastalık) geliştirme riski altındadırlar.

45 yaşından önce östrojen eksikliğinin kalp hastalığı riskini artırabileceğine dair kanıtlar da vardır. Bu ayrıca sıcak basmaları, gece terlemeleri, uyku bozukluğu ve vajinal kuruluk gibi menopoz semptomlarına da neden olabilir. 

Östrojen tedavisi, östrojen eksikliğinin tüm bu sonuçlarını önlemeyi veya hafifletmeyi amaçlar. Ancak kadınlarda östrojenin tek başına kullanılması başka problemlere neden olabileceği için progesteron ile kullanılmalıdır.

 

Hangi Tür Hormonlar Kullanılmalıdır?

Normalde yumurtalıkların ürettiği östrojenin ana formuna östradiol denir. Piyasada pek çok formu mevcuttur ancak doğal formu olan östradiolü taklit eden yama, krem veya jel formları mevcuttur.

Bio-eşdeğer östradiol yama, krem veya jel formları, hap formuna göre aşağıdakiler dahil avantajlar sunabilir:

• Yumurtalıkların yaptığı hormonun aynısını verirler.
• Östrojenin kan dolaşımına girmesi için karaciğerden geçmesi gerekmez.
• Östrojen vücuda bir anda değil, yavaş ve sabit bir akışla girer.
• Östrojen kan dolaşımında kolayca ölçülebilir

Özellikle sizin için uygun olacak formu hekiminize danışabilirsiniz. POY’i olan kişiler genellikle öngörülemeyen ve aralıklı yumurtalık işlevi yaşarlar ve her ay yaklaşık yüzde 4 oranında yumurtlama şansı olduğu tahmin edilmektedir.

 

Hormon Tedavisi Ne Kadar Süre Kullanılabilir?

Son çalışmalarda POY olan kişilerin ortalama menopoz yaşı olan 50 ila 51 yaşına kadar östrojen almalarını önermektedir.