Gonadotropinler (rFSH ve rLH) ile Kısırlık (infertilite) Tedavisi

Doktorlar, bir çiftin bir yıl boyunca korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebe kalamaması durumunda "kısırlık" terimini kullanırlar.

Yaklaşık ayda bir kez yumurtalıklardan birinden bir yumurta salınır, buna "yumurtlama" denir. Yumurta fallop tüpünden aşağı doğru ilerler ve eğer partnerin spermiyle döllenirse gebelik başlar. Bazı insanlar düzenli olarak yumurtlamadıkları veya hiç yumurtlamadıkları için kısırlık sorunu yaşarlar. Diğer durumlarda kişi yumurtlar ancak yine de gebe kalmakta zorluk çeker. Her iki durumda da hormon tedavisi vücudun yumurtlamasını uyarabilir ve bu da gebe kalma şansını artırır. Bu duruma "yumurtlama (ovulasyon indüksiyonu) uyarılması" adını veriyoruz .

Kısırlık için herhangi bir tedaviye başlamadan önce, olası nedenleri belirlemek ve bireysel bir  tedavi planı geliştirmek için sizin ve eşinizin değerlendirilmesi önemlidir. Bu değerlendirme, tam bir öykü ve fizik muayeneyi, semen analizini (erkek partner için), kan testini ve bireysel değerlendirmeye bağlı olarak farklı testler içerebilir. Yumurtlamadığınız tespit edilirse gebe kalmak için tıbbi müdahaleye ihtiyacınız olacağı anlamına gelir. Tedavi ilk konsültasyon ve değerlendirmeden hemen sonra başlatılmalıdır.

Kendinize deri altı iğnesi yapmak için ellerinizi yıkayın ve iğneyi yapacağınız alanı temizleyin. Cildin 1 ila 2 inç (2,5 ila 5 cm) kısmını sıkıştırın. Şiringanin iğnesini cildinize batırın. Doktorunuz size kullanmanız gereken açıyı söyleyecektir. Sıkışan deriyi bırakın, ardından şırınganın pistonunu yavaşça sonuna kadar bastırın. İğneyi yerleştirdiğiniz açıyla dikkatlice dışarı çekin.

Gonadotropinler Nelerdir?

Gonadotropinler, normal olarak hipofiz bezi tarafından üretilen luteinize edici hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormon (FSH) olmak üzere iki hormondur. Bu hormonlar yumurtalıkları, içinde yumurta bulunan bir "folikül" üretmeye ve yumurta hücresinin (oosit) yumurtalıktan dışarı atılımını teşvik ederler.
Gonadotropinler kendi kendine yumurtlamayan kişilerde kısırlığın tedavisinde kullanılabilir; Yumurtlama (ovulasyon) indüksiyonu için kullanılan diğer tedaviler olan klomifen sitrat ve/veya letrozol'ü daha önce denemiş olan kişilere sıklıkla tavsiye edilir.

Gonadotropin tedavisi aynı zamanda yumurtlayan ancak hala gebe kalma sorunu yaşayan kişilerde veya intrauterin aşılama (IUI) veya in vitro fertilizasyon (IVF) (tüp bebek) tedavileri geçiren kişilerde de kullanılabilir.

Kısırlık tedavisinde kullanılan gonadotropin preparatlarının çoğu laboratuvarda yapılır ve etkili olabilmesi için deri altına enjekte edilmesi gerekir. Çoğu insan için yalnızca FSH enjeksiyonlarını içeren bir preparat önerilir. Düzenli regl (adet) olmayan, LH ve FSH düzeyleri çok düşük olan kişilerin hem LH hem de FSH içeren bir preparatlara ihtiyacı vardır.

Gonadotropinlerle Kısırlık Tedavisini Kimler Düşünmelidir?

Gonadotropin tedavisi için adaylar: Gonadotropin tedavisinin önerilebileceği iki kategori vardır:

• Hiç yumurtlamayan veya düzensiz yumurtlayan kişiler - Bu grupta gonadotropinler, tek bir folikülün gelişimini ve tek bir yumurtanın salınmasını teşvik etmek amacıyla ikinci basamak tedavi olarak (klomifen sitrat ve/veya letrozolden sonra) verilir.
• Normal yumurtlayan kişiler : Gonadotropinler, yumurtalıkları birden fazla folikül üretmesi için uyararak normal yumurtlayan kişilerde hamile kalma şansını artırabilir. Ancak bu aynı zamanda çoğul gebelik (ikiz, üçüz veya daha fazlası) riskini de artırır. Bu nedenle birçok doktor gonadotropinlerin tüp bebek (IVF) ile verilmesini ve tek embriyonun transfer edilmesini önermektedir ancak tüp bebek tedavisine geçmeden önce gonadotropin tedavisi sıklıkla intrauterin aşılama(IUI) tedavisi ile denenmektedir. Bu durumda, çoğul doğum ve buna bağlı gebelik komplikasyonları riskini azaltmak için ultrasonla yakından yumurta (folikül) takibi önemlidir.

Diğer tedavi seçenekleri: Yumurtlamayan kişilerde, özellikle de polikistik over sendromu (PCOS) olanlarda, ilk tedavi olarak gonadotropinler yerine letrozol veya klomifen kullanılabilir. Letrozol veya klomifenin gonadotropinlerle karşılaştırıldığında avantajları arasında oral uygulama kolaylığı, daha az yan etki, daha düşük maliyet (ilacın kendisi ve izlemenin yanı sıra), daha düşük çoğul gebelik riski ve daha kısa süre (tedavi sırasındaki izlemeyle ilgili) yer alır.

Gonadotropin Tedavisi Nasıl Yapılır?

Zamanlama ve protokol: Gonadotropinlerle yumurtlama indüksiyonunun türü, dozu ve zamanlaması için çeşitli protokoller vardır. Kullanılan protokol; kişisel durumunuza göre hekiminizin sizin için belirleyeceği bir tedavi protokolü olacaktır.

Aşağıda açıklanan program bir örnektir; hekiminiz size özel bilgiler verebilir. Genel olarak:

• Adet kanamasının ilk günü adetin 1. günü olarak kabul edilir. Düzenli adet döngüsü olmayan bazı kişiler için adet olmaya yardımcı olması için geçici süreyle bir hormon tedavisi planlanabilir. Büyük olasılıkla, kan testleri ve ultrason için randevu almak üzere kanamanın ilk gününde hekiminiz ofisini aramanızı isteyecektir.
  
  
• Adet kanamanızın 3. ila 5. Günlerinde; tedavi öncesinde hem hormon seviyelerini ölçmek için kan testi yaptırmanız ve hem de yumurtalıklarda önceden var olan büyük kistlerin olmadığından emin olmak için pelvik (transvajinal) ultrason yaptırmanız gerekecektir. Bu testlerin sonuçlarına göre size tedaviye başlayacağınız zaman ve ilk enjeksiyonunuzun dozu ve zamanlaması hakkında bilgiler verilecektir.
  
  
• İnsanların bedenlerinin folikül uyarıcı hormon (FSH) enjeksiyonlarına nasıl tepki vereceği konusunda değişkenlikler mevcuttur. Bazı insanlar folikül büyümesini uyarmak için yalnızca düşük dozlarda FSH'ye ihtiyaç duyarlar. Bazıları için ise, folikül büyümesini uyarmak için daha yüksek dozda FSH gereklidir.
  
  
• Sıklıkla, günde bir kez, akşamları (örneğin saat:17:00 - 20:00 arasında) gonadotropin enjeksiyonu yapmalısınız. Enjeksiyon deri altına, genellikle karın veya uyluk bölgesine yapılır. Enjeksiyonları kendiniz yapabilir veya eşinize ya da başka bir kişiye yaptırabilirsiniz.
  
  
• Enjeksiyonlardan birkaç gün sonra folikül büyümesini ölçmek için pelvik ultrason ile değerlendirilebilirsiniz. Kendi kendine yumurtlamayan kişiler için yumurtlama indüksiyonunun amacı, yaklaşık 15 ila 18 mm boyutunda bir folikül elde etmektir. Östrojen düzeylerini ölçmek için kan tahlilleri yapılabilir. Kan tahlili ve pelvik ultrason, bir döngü sırasında üç veya daha fazla kez tekrarlanabilir.
  
  
• Ultrasonda birden fazla büyük folikül görülürse; hekiminiz döngünün iptal edilmesini önerebilir.
  
  
• Kan tahlili ve ultrason ölçümleri folikülün "hazır" olduğunu gösterdiğinde, ovulasyon (yumurtlamayı) tetiklemek için size insan koryonik gonadotropin veya "hCG" enjeksiyonu yapmanız istenecektir. hCG "hamilelik hormonu" olarak bilinir; işlevi luteinize edici hormona (LH) çok benzer. Akşam size önerilen saatte hCG cilt altına enjekte edilir.
  
  
• Hamile kalma şansınızı en üst düzeye çıkarmak için intrauterin (rahim içerisine) aşılama (IUI) tedavisi planlanmadıysa ertesi gün belirli bir saatte cinsel birliktelik istenebilir. Diğer durumlarda intrauterin tohumlama (IUI) bir sonraki adımdır.

Adet döngüsünün iptal edilmesi: Üç veya daha fazla büyük folikül gelişirse, bu muhtemelen çoğul gebeliklere (ikiz, üçüz vb.) gebe kalma riskini artırır. Bu durumda doktorunuz adet döngüsünün iptal edilmesini veya başka bir prosedür uygulanmasını önerebilir çünkü birden fazla genişlemiş foliküle sahip olmak aynı zamanda "yumurtalık aşırı uyarılma (hiperstimülasyon) sendromu" adı verilen bir problemin riskini de artırabilir.

Bir döngü iptal edilirse, enjeksiyonları durdurmalı ve daha sonraki süreçler konusunda hekiminizle görüşmelisiniz. İn vitro fertilizasyona (IVF) tedavisine geçmeyi önerebilirler çünkü bu, tek bir embriyonun transfer edilmesine olanak tanır ve çoklu gebelik riskini azaltır.

Kullanılan Bu İlaçların Riskleri veya Yan Etkileri Nelerdir?

Gonadotropinler genellikle doğrudan yan etkilere neden olmaz. Bununla birlikte, tedavi sırasında yumurtalıklar bir miktar büyür ve bu da karın rahatsızlığına ve daha ciddi vakalarda bulantı ve kusmaya neden olabilir.

Yumurtalık aşırı uyarılma (hiperstimülasyon) sendromu (OHSS) – OHSS, yumurtalıkların orta ila şiddetli derecede büyüdüğü ve birden fazla folikülün geliştiği bir durumdur. Şiddetli vakalarda bu, şiddetli karın ağrısına, kusmaya, bacaklarda veya akciğerlerde kan pıhtılarına ve kanda sıvı dengesizliklerine neden olabilir. Orta dereceli OHSS, vakaların yüzde 6'sından azında ortaya çıkar ve ciddi OHSS, uygun dozda ve sıkı izlemeyle kullanıldığında gonadotropinlerle tedavi gören kişilerin yüzde 2'sinden azında görülür.

OHSS genellikle kan östrojen düzeyleri çok yüksek olduğunda veya ultrasonda çok fazla folikül görüldüğünde döngünün iptal edilmesiyle önlenebilir. Döngü iptal edilirse, artık gonadotropin enjeksiyonu yapılmaz ve hCG enjeksiyonu yapılmaz.

Yumurtalıkların ne kadar büyüdüğüne bağlı olarak başka tedaviler gerekli olabilir. Yumurtalıklar normal boyutlarına döndüğünde bir sonraki tedavi döngüsüne devam edilebilir.