Polikistik Over Sendromu Nedir?

Polikistik over sendromu (PKOS), aylık yumurtlamanın gerçekleşmemesi ve androjen (erkek hormonları) seviyelerinin yükselmesi nedeniyle düzensiz adet dönemlerine neden olan bir durumdur. Bu durum kadınların yaklaşık yüzde 5 ila 10'unda görülür. Yüksek androjen seviyeleri bazen aşırı yüz kılı büyümesine, akne ve / veya erkek tipi saç dökülmesine neden olabilir. PKOS'lu kadınların tamamı olmasa da çoğunluğu aşırı kilolu veya obezdir ve bu kişilerde diyabet ve obstrüktif uyku apnesi gelişme riski yüksektir. Gebelik planlayan PKOS'lu kadınlarda yumurtlamayı desteklemeye ihtiyaç duyulabilir.

PKOS'lu kadınların çoğu erken dönemde yaşam tarzı değişiklikleri ile önemli komplikasyonlar olmadan normal bir yaşam sürdürebilirler.

Randevu

Sağlıklı Kadınlarda Normal Adet Döngüsü Nasıl Gerçekleşir?

Üreme çağındaki sağlıklı kadınlarda beyin (hipofiz bezi dahil), yumurtalıklar ve rahim normalde ortalama ayda bir kez bedeni gebeliğe hazırlamaya yardımcı olmak için bir döngü şeklinde çalışırlar (normal bir adet döngüsü). Kadınlık hormonlarından ikisi; folikül uyarıcı hormon (FSH) ve luteinize hormon (LH), hipofiz bezi tarafından üretilir. Diğer iki hormon; progesteron ve östrojen, yumurtalıklar tarafından üretilir.

Döngünün ilk yarısında; FSH'deki küçük artışlar, yumurtalığı yumurta hücresi (oosit) içeren bir folikül geliştirmeye teşvik eder. Folikül; rahim iç duvarının kalınlaşmasına ve hipofizin çok büyük miktarda LH salgılamasına neden olan östrojen seviyelerinin yükselmesini sağlar. LH'nin bu döngünün ortasında "dalgalanması"; LH dalgalanmasından yaklaşık 36 ila 48 saat sonra yumurtalıktan (yumurtlama olarak adlandırılır) yumurta salınmasına neden olur. Yumurta hücresi; bir sperm tarafından döllenirse, tüplerden rahime doğru yolculuk sırasında bir embriyoya dönüşür. Yumurtlamadan sonra yumurtalık; olası embriyonun yerleşebilmesi ve hamilelik için rahmin hazırlanabilmesini sağlayan hem östrojen hem de progesteron üretir.

PKOS'ta Adet Döngüsü Nasıldır?

PKOS'lu kadınlarda yumurtlama problemi nedeniyle yumurtalıkta çok sayıda küçük folikül (4 ila 9 mm çapında küçük kistler) birikir. Bu küçük foliküllerin / kistlerin hiçbiri yumurtlamayı tetikleyecek bir boyuta kadar büyüyemez. Sonuç olarak; östrojen, progesteron, LH ve FSH seviyeleri dengesiz hale gelir.

Androjenler kadınlarda normalde yumurtalıklar ve adrenal bezler tarafından üretilir ve belirli bir seviyede dengede bulunurlar. Kadınlardaki androjen türü hormonlara örnek olarak testosteron, androstenedion, dehidroepiandrosteron (DHEA) ve DHEA sülfat (DHEAS) verilebilir. Androjenlerde PKOS'lu kadınlarda anormal artışlar görülür. Bu androjenlerdeki anormal artış nedenleri sadece yüksek LH seviyeleri nedeniyle değil; aynı zamanda genellikle PKOS ile görülen insülin seviyelerinin artması ile de ilişkilidir.

PKOS Nedenleri Nelerdir?

PKOS nedenleri tam olarak açıklanamamış olsa da kompleks bir oluşum mekanizması mevcuttur. Sıklıkla kalıtsal yolla geçiş faktörüne kötü yaşam tarzı gibi çevresel faktörler de eklenince PKOS ortaya çıkmaktadır. Sıklıkla insülin direnci olan bayanlarda daha fazla karşılaşılmaktadır.

Metabolik Sistem Anormallikleri Nelerdir?

Metabolik sistem karbonhidratların, yağların ve proteinlerin işlenmesini kontrol eder. Metabolik sistemdeki önemli hormonlar insülin, glukagon, glukagon benzeri peptitler ve diğerlerini içerir.

PKOS; sıklıkla kandaki yüksek insülin seviyeleri ile ilişkilidir. İnsülin, pankreastaki özel hücreler tarafından üretilen bir hormondur ve kan şekeri seviyelerini düzenler. Kandaki şekeri hücre içine almayı sağlar. Kan şekeri seviyeleri yükseldiğinde (örneğin yemekten sonra), bu hücreler vücudun enerji ihtiyacını karşılayacak glukozun kullanılmasına sağlamak için insülin üretimini artırırlar.
Kanda glukoz seviyeleri yükseldiğinde; yeterli miktarda glukozu hücre içine alabilmek için, pankreas daha fazla insülin üretir. Aşırı insülin üretimine hiperinsülinemi
Kanda glukoz seviyesi arttığında dengeleyebilmek için insülin seviyeleri de artmış olsa dahi; hücreler, kontrolsüz glukoz alımını önlemek ve hücresel glukoz seviyesini dengede tutabilmek için, insülinin etki ettiği hücre yüzeyindeki reseptörleri azaltırlar ve ortaya çıkan böyle duruma insülin direnci adı verilir.
Artan insülin miktarıyla bile kişinin kan şekeri seviyeleri tamamen kontrol edilemediğinde glukoz intoleransı ortaya çıkmaya başlar bu durum prediyabet olarak değerlendirilmelidir. Zaman içinde tip 2 diyabet gelişimine neden olabilecek bozulmuş glukoz toleransı ortaya çıkmış olur.

Bu durumlar kan testleri ile erken teşhis edilebilir.

İnsülin direnci ve hiperinsülinemi; PKOS'lu hem normal kilolu hem de aşırı kilolu kadınlarda ortaya çıkabilir.
Obez PKOS'lu kadınlar arasında, obez olan PKOS'suz kadınlarla karşılaştırıldığında prediyabet riskinde üç kat artış olduğu görülüştür. Obez olanların yüzde 35'ine kadarı 40 yaşına kadar bozulmuş glikoz toleransı (prediyabet) geliştirirken, obez kadınların yüzde 10'una kadarında tip 2 diyabet gelişir.
Ailede diyabet, aşırı kilolu ve obezite öyküsünün yanı sıra ırk ve etnik köken (özellikle Afrikalı, Amerikalı ve İspanyol), PKOS'lu kadınlar arasında diyabet gelişme olasılığını artırabilir.

PKOS Semptomları Nelerdir?

Yukarıda tarif edilen hormon seviyelerindeki değişiklikler;

Düzensiz ve/ya seyrek adet dönemleri,
Artan erkek tipi kıllanma artışı ve/ya saç dökülmesi,
Akne
Gebe kalamama (infertilite) dahil olmak üzere PKOS'un klasik semptomlarına neden olur.

PKOS'un belirti ve semptomları genellikle ergenlik döneminde başlar, ancak bazı kadınlarda geç ergenliğe hatta erken yetişkinliğe kadar semptomlar görülmeyebilir. Hormonal değişiklikler bir kadından diğerine bireysel bazda farklılık gösterdiği için, PKOS'lu hastalarda semptomlarda ve şiddetinde de değişiklikler olabilir.

Adet düzensizliği; PKOS'lu kadınlar genellikle yılda altı ila sekizden daha az sayıda adet dönemi yaşarlar. Her ay düzenli yumurtlama gerçekleşemediğinde, rahim iç yüzü (endometrium) normal bir adet döngüsünde olduğu gibi düzenli bir şekilde dökülmez. Bunun yerine, endometriyum kalınlaşır ve düzensiz bir şekilde dökülebilir; bu da ağır ve/ya uzun süreli kanamaya neden olabilir. Yumurtlamama sorunu progesteron hormonu eksikliğine neden olacağı için kadınlarda sürekli salgılanan östrojen hormonu dengelenememiş olur ve östrojen fazlalığı uzun dönemde endometriyal aşırı kalınlaşma (endometriyal hiperplazi) hatta endometriyal kanseri riskini artırabilir.
Erkek tipi kıllanma artışı ve/ya saç dökülmesi– Erkek tipi kıllanma (hirsutizm); üst dudak, çene, boyun, yanak bölgesi, göğüs, üst veya alt karın, üst kol ve iç uylukta görülebilir. Erkek tipi saç dökülmesi de görülebilmektedir.
Akne; yağlı cilde ve saç foliküllerinde tıkanmalara neden olan bir cilt rahatsızlığıdır. Hormonal dengesizliğin etkisiyle ortaya çıkmaktadır.
Gebe Kalamama; PKOS'lu birçok kadın düzenli olarak yumurtlamaz ve bu kadınların hamile kalması daha uzun sürebilir. PKOS'lu bir kadının düzensiz dönemleri varsa, PKOS tedavisi uygulanmadan hamile kalma şansı düşük olduğu için doğurganlık değerlendirmesi hemen başlamalıdır.

Uzun Dönem PKOS'un Neden Olabileceği Durumlar Nelerdir?

Kalp hastalığı – Obez olan ve aynı zamanda insülin direnci veya diyabeti olan kadınlar, kalp krizi geçirme riskini artıran koroner arter hastalığı riskinde net olmamakla birlikte artış görülebilir. Ancak bu risk artışı obezite ve kan şekeri düzensizliğine bağlı gelişebilmektedir.
Uyku apnesi; uyku sırasında solunumun kısa süreli durmasının (apne) gözlemlendiği bir durumdur. Bu sorunu olan kişiler genellikle yorgunluk ve gündüz uyku hali şeklinde tarif ederler. Sıklıkla kilo fazlalığı veya obezitenin neden olduğu bir durumdur ancak tedavi edilmemiş uyku apnesi olan kişilerin insülin direnci, obezite, diyabet ve yüksek tansiyon, kalp krizi, anormal kalp ritimleri veya felç gibi kardiyovasküler problemler riskinin arttığına dair kanıtlar vardır.
Ayrıca depresyon, anksiyete, cinsel işlev bozukluğu, yeme bozuklukları görülebilmektedir.
Menopoz sonrası dönemde de androjen yüksekliği devam etmesine bağlı şikayetler görülebilmektedir.

PKOS Tanısı Nasıl Konu?

PKOS tanısı için tek bir test yoktur. Semptomlar, kan testlerİ ve fizik muayeneye bağlı olarak PKOS teşhisi konabilir. Bir kadının PKOS tanısı konması için aşağıdakilerden üçünden ikisine sahip olması gereklidir:

Anovülasyon veya düzensiz yumurtlamanın neden olduğu düzensiz adet dönemleri.
Yüksek androjen seviyeleri semptomları ve hormonal seviyelerde dengesizlik bulunması
Pelvik ultrasonda polikistik görünümde yumurtalıklar.

Ek olarak, yüksek androjen seviyelerinin veya düzensiz dönemlerin başka bir nedeni olmamalıdır (örneğin, konjenital adrenal hiperplazi [klasik veya klasik olmayan], androjen salgılayan tümörler veya hiperprolaktinemi).

PKOS’ta Fonksiyonel Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

PKOS düşük seviyede seyreden sistemik inflamatuvar (iltihabi) süreçlerin görüldüğü bir rahatsızlıktır. Bu durumun tedavisinde öncelikle kök sebebin yani oluşma nedeninin belirlenmesi ve ona uygun fonksiyonel (bütüncül) yaklaşımla tedavi ile kalıcı çözüm sağlanabilmektedir.

Kilo Kontrolü ve İnsülin Direnci Tedavisi İle Birlikte Hayat Tarzı Değişikliklerinin Oluşturulması
PKOS ta olmazsa olmaz tedavi seçeneklerinden bir tanesi kilo kontrolünün sağlanması ve insülin direncinin kırılmasıdır. Özellikle sık atıştırma alışkanlıklarının bırakılması ve uygun beslenme planının sağlanması oldukça önem arz etmektedir. Tedavi de mutlaka düzenli spor alışkanlığının kazandırılması ve uyku düzeninin ritüelinin oluşturulması gereklidir.

Sıklıkla aralıklı oruç tedavilerinin uygulanması ve 12-12 aralıklarla başlayarak 16-8 saat uygulamalarına kadar düzenlemeler yapılmalıdır. Aynı zamanda insülin direncini tetiklediğini bildiğimiz beslenme alışkanlıklarından kişiyi uzaklaştırmak ve bu konuda 6 haftalık eliminasyon diyetine insülin direnci diyetini de ekleyerek vücudun arınmasını ve dengelenmesini sağlamak elzemdir. Bu şekilde bütüncül sistemleri ele alarak bir tedavi başlandığında kilo fazlalığı bulunan kişilerde kilo kaybı da rahatlıkla sağlanabilmektedir. Bu kilo kaybı düzene girene kadarki süreçte adet düzensizlikleri karşımıza çıkabilmekte ve bu konuda mutlaka öncesinde bu dengesizlikler oluşabileceği bilgisi kişilerle paylaşılmalıdır.

Psikoterapi:
PKOS tanısı alan kişilerde sıklıkla ciddi psikolojik dengesizlik durumları, duygusal dalgalanmalar ve stres yönetim problemleri görülebilmektedir. Zaman zaman karşılaştığımız zayıf olmasına rağmen PKOS tanısı almış kişilerde de ciddi stres faktörünün etkisi ile hormonal dengesizlik oluştuğunu görebilmekteyiz. PKOS ta hayat tarzı değişikliklerini; beslenme, spor, uyku düzenlerini sağlıklı hale dönüştürürken ilave olarak mutlaka stres kontrol yöntemleri eklenmelidir. Meditasyon teknikleri veya yeterli gelmiyorsa mutlaka profesyonel destekle psikoterapi önerilmelidir.

Hormonal Tedavi Yöntemleri:
Sıklıkla doğum kontrol ilaçları tedavide tercih edilmektedir. Ancak doğum kontrol ilaçları sentetik hormon içermeleri sebebiyle başta barsak florası ve metilasyon yani vücudun detoks sisteminde bozulmalar olmak üzere uzun dönem kullanımlarda ciddi sistemik yan etkilerinin olduğu kanıtlanmıştır. Doğum kontrol ilaçları düzenli aralıklarla rahmin ihtiyacı olan hormonu sağladığı için adet düzenini sağlar, şikayetlerin giderilmesini geçici süreli sağlamış olsa da PKOS a neden olan kök nedeni ortadan kaldırmayacağı için kalıcı bir tedavi sağlamış olmaz. Kişilerde PKOS gelişmesine neden olmuş ana sebebi bulmak ve ona yönelik tedavi yöntemi sağlamak bu nedenle çok önemlidir.

PKOS ta adet düzenini sağlamak için hormonal tedavi yöntemlerinden biyo-eşdeğer olanlarının tedavide yeri bulunmaktadır ve vücut için uyumlu ilaçlardır. Vücudun hormonal aksının düzeni sağlanana kadar kısa süreli kullanılabilmektedir.

PKOS ta kalıcı tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri oluşturulmadan önce tüm sistemlerin tetkiklerle ve muayene ile değerlendirilmesi, eksikliklerin giderilmesi, sorunlu sistemlerin onarılması gerekmektedir. Fonksiyonel tıp yaklaşımıyla polikistik over sendromu olan bireyler için kişiye özel tedavi programı hazırlanması ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarının kişiye kazandırılması sayesinde sorunlara kalıcı çözümler sunulmaktadır.